Efes Antik Kenti
Efes’in tarihi M.Ö. 1000 tarihine kadar gidiyor. Tarih boyunca hem birçok kez yer değiştiren, hem farklı yönetimlerin altına giren hem de depremlerle defalarca yıkılıp yeniden yapılan bu şehir Türkiye’nin antik döneme ait en önemli ziyaret yeri.
İlk İon yerleşimi olarak bugün bulunduğu yerden yirmi kilometre kadar aşağıda deniz kenarında bir limandı. Bu dönemde Artemis tapınağı pagan bir tapınak olarak- antik dünyanın yedi harikasından biri kabul edilir- Kibele Tapınağı’nın yerine inşa edilmişti ve feodal bir sistemle krallar tarafından yönetiliyordu ve Panionion Birliği’ne bağlı kentlerden biri idi. Daha sonra bir tiran olan Pythagoras tarafından yönetiliyor, devamında Lidya Krallığı’na geçiyor, daha sonra Pers hakimiyetine giriyor ve Darius döneminde yapılan yol Ege sahilleri ile Anadolu arasındaki bağlantıyı sağlayarak burayı büyük bir liman şehri haline getiriyor. Bu dönemde ünlü filozof Herakleitos yaşıyor. M.Ö. ikinci yüzyılda Pergamon Krallığı’na geçiyor, birinci yüzyılda Pontos’lu Mithridates’e teslim oluyor ve nüfusun büyük çoğunluğu öldürülüyor. Roma’nın imparatorluk çağında ise en gelişmiş haline ulaşıyor ve nüfusu dört yüz bine kadar çıkıyor. Asya’nın ilk ve tek metropolü olarak nam salıyor, kazancını ve nüfusunu her geçen gün artırıyor. Sonra bu topraklara Hristiyanlık geliyor. Aziz Yuhanna’nın - Meryem Ana ile birlikte- gelmesiyle ve son yıllarını burada geçirmesi, ikinci yüzyılda inşa edilen ilk kiliselerden biri, vahyin yedi kilisesinden birinin Efes’te olduğunun kabulü bu şehre Roma’nın da kabul ettiği bu yeni din açısından da önem atfediyor. Bugün Meryem Ana evi bir mabet ve hac yeri olarak Hristiyanlar tarafından ziyaret edilmektedir. Ortaçağ Bizans döneminde Selçuklu Türkleri buraya bir camii bırakıyorlar. Şehir yavaş yavaş yok oluyor. 19. yüzyılda bölgeye gelen Artemis tapınağını aramaya gelen İngiliz kaşiflerce uzun araştırmalar sonunda yirminci yüzyılın başında, Osmanlı’nın son dönemlerinde kazı çalışmaları başlıyor ve Avusturyalı bir arkeolog ekibi ile devam ediyor. Bugün Celsus Kütüphanesi’ndeki heykellerin orijinalleri Viyana’daki Efes Müzesi’nde.
Efes’e aşağı veya yukarı kapısından birinden girebilirsiniz. Eğer aşağıdan başlıyorsanız Efes’in ana caddesi mermer yol büyük tiyatronun önünden geçip köşede Celsus Kütüphanesi ve devamında yukarı çıkan Keltler caddesi ile devam edecek. Bir restorasyon harikası olan bu Efes’in en ünlü kalıntısı kütüphane Roma senatörü için oğlu tarafından yaptırılmış, iki kat üzerinde sekiz çift Korinthos tarzı sütun yükseliyor, sütunların arasındaki heykelleri (kopyaları ve asıllara Avusturya’ya götürülmüş) göreceksiniz. Celsus’un mezarı kütüphanesinin içinde nişin altında kurşun bir tabutun içinde imiş. Celsus kütüphanesinden yukarı doğru çıkarken sağda ayrı bir bilet alarak gezebileceğiniz Yamaç Evler, ya da Teras Evler bulunuyor, burası Efes’in en seçkinlerinin yaşadığı evlerdi ve kazı çalışmaları yakınlara biterek ziyarete açıldı.
Mermer yolun devamında Kuretler caddesi Efes’in ana caddesi, aynı zamanda sütunlu yol olarak da bilinirmiş, Ephesos’lu rahiplerin buyruğuyla böyle anılmaya başlanmış. Teras Evlerin karşı sırasında Hadrianus tapınağının kapısı yer alıyor. Arka kısımda umumi tuvaletler, bir genelev, hamamlar, günlük hayata dair birçok ayrıntı mevcut. Tapınağa ait figürlü kabartmalar Efes Müzesi’nde sergileniyor. Bu kabartmalarda Efes’in kuruluş miti (şehrin kurulması için ipucu niteliğindeki ‘balık sıçrayacak, domuz kaçacak’), Amazon kadınlarının figürleri oldukça ilginç, bu detayları görmek için Selçuk’taki Efes Müzesi’ne de mutlaka zaman ayırmalısınız. Daha ileride Traianus Çeşmesi, biraz daha ileride Herakles kapısı, hemen köşede Nike kabartması, ileride Devlet Agorası ile devam eden ziyaret Efes’in yukarı kapısında son bulunuyor. Şehri yukarı aşağı defalarca yürüyüp her seferinde yeni bir yer keşfetmeniz mümkün.
Devamında dört km kadar daha Bülbül Dağı’nı tırmanıp Meryem Ana evini de ziyaret etmeyi unutmayın.
